طراحی فضای سبز - قسمت هفتم

موارد مربوط به فضا :
١ - محصور بودن : گیاهانی که دید را محدود می کنند فضا را محصور می کنند گیاهانی که در ارتفاع چشم ما هستند فقط از لحاظ فیزیکی فضا را محصور کرده و هر چه این گیاه متراکم باشد فضا را بیشتر محصور می کند و هر چقدر گیاه دارای خلل و فُرَج باشد حس محصور بودن را کاهش می دهد .

٢ - نوع فضا : فضا ها انواع مختلفی دارند از نظر مقیاس از فضای صمیمی ، خصوصی تا فضای عمومی متغیر بوده و از نظر جهت می تواند افقی یا عمودی باشد می تواند فضایی کاملاً محصور یا فضایی کاملاً باز ایجاد کرد .

٣ - عمق فضا : ترکیب فضا اگر شامل پس زمینه ( پشت ) زمینه میانی و پیش زمینه باشد موثرتر است . پیش زمینه بیننده را در فضا قرار می دهد . زمینه میانی معمولاً به عنوان موضوع مطرح می شود و خود را در کنار پس زمینه به نمایش در می آورد گیاهانی با بافت ریز در پس زمینه و گیاهانی با بافت درشت در پیش زمینه عمق بصری را افزایش می دهد . بر عکس گیاهان با بافت ریز در پیش زمینه و گیاهانی با بافت درشت در پس زمینه از عمق بصری می کاهد .

٤ - ایجاد قاب یا حصار : گیاهان می توانند با فرم خود منظره هایی را در قاب قرار داده تا نقطه کانونی مورد نظر بهتر جلوه کند .

٥ - گیاهان و فرم زمین : گیاهان می توانند فرم زمین را مشخص تر کرده یا آنرا پنهان کننده کاشت گیاهان به طور متراکم خط الرأس ها ارتفاع بیشتری به فرم داده و آنرا مشخص تر می کند . بر عکس کاشت گیاهان در گودیهای فرم واقعی زمین را کمتر نشان می دهد . گودیهایی که در کنار ساختمان برای جمع آوری آب حفر می شود می توان با کاشت گیاهان این گودیها را مخفی کرده و به طور یک خط افقی درآورد .

نکته : گیاهان شیب های شمالی و جنوبی متفاوت هستند چون در شیب شمالی آفتاب کمتری داریم پس در این نواحی گیاهان اقلیم سرد را که آفتاب کمی احتیاج دارند می توان کاشت ولی در شیب جنوبی آفتاب بیشتری داریم پس گیاهان آفتاب دوست می کاریم .

سایر موارد حسی :
طراحی می تواند از ویژگی های مربوط به بو ، صدا ، لامسه نیز استفاده کند که این ویژگی ها از اثر تصاویر درک شده از راه بینایی را تشدید می کند محرکهای غیر بصری در درجه دوم اهمیت قرار دارند ولی برای کسانی که ضعف بینایی دارند این محرکها افزایش بسیاری دارد تاج درختان محافظی در برابر آفتاب شدید تابستان می باشد جهت باد را نیز منحرف می کند درختان کوتاه تر مانع تابش نور خورشید به خصوص در بعد از ظهر ها می شود . اگر این گیاهان همیشه سبز باشد در زمستان در برابر باد های شمال غربی و آفتاب بعد از ظهر تابستان محافظان بسیار خوبی هستند کف پوش های مصنوعی مانند : موزاییک ، سرامیک و غیره نور خورشید را جذب کرده و گرمای بیشتری پس می دهند ولی گیاهان این انرژی را به پیوند شیمیایی تبدیل کرده و گرمایی تولید نمی کنند بلکه از تبخیر و تعرق باعث خنک شدن هوا در مناطق درخت کاری شده می شوند .



جنبه های زمانی :

ویژگی های فصلی :
گیاهان بسته به این که در فصول مختلف سال برگ هایشان چه وضعیتی دارد و به چه فرمی دیده می شوند به سه گروه تقسیم می شوند :
١ - گیاهان برگ ریز :
این گیاهان اکثراً در مناطق معتدل می رویند و ویژگی های چهار فصل را به نمایش می گذارند . در بهار رنگ آنها سبز مایل به زرد و ممکن است گلهایی نیز داشته باشند در تابستان برگهایشان تیره تر و پر رنگ تر و در پاییز برگ ها رنگارنگ و در زمستان مدت ها شاخه ها لخت و تنه آناه دیده می شود .
نکته : درختان برگ ریز که وضعیت زمستانی کوتاه مدتی دارند دیرپا نامیده می شوند .

٢ - گیاهان سوزنی برگ همیشه سبز :
این درختان کند رشدتر و رنگ آنها تیره تر است . غالباً گلهای رنگ ندارند با ابهت و سنگین به نظر می رسند به محوطه ثبات و ایستادگی می بخشند این درختان دید را محدود ساخته و حس خصوصی بودن القا می کنند اگر در فاصله نزدیک نسبت به هم کاشته شوند مانع موثری دربرابر باد بوده و غالباً در فضا های باز در سمت شمال غربی بناها کاشته می شود و سایه بان مناسبی در بعد از ظهر تابستان ها هستند .

٣ - گیاهان پهن برگ همیشه سبز :
ظاهر این درختان شبیه برگ ریز ها می باشند با این تفاوت که برگ های خود را در تمام طول سال حفظ می کنند رنگ بر گ ها تیره و تار می باشد این درختان به خاک های اسیدی نیاز دارند با درجه حرارت های بسیار پایین و بالا سازگاری ندارد و آنها را باید در برابر باد های زمستانی محافظت کرد ولی درختچه های همیشه سبز مثل یاس هلندی یا برگ بو به خاک های شور و قلیایی تا حدودی مقاوم هستند و همچنین به کم آبی و درجه حرارت پایین و بالا مقاوم اند و شرایط سخت قابلیت کاشت دارند .

کاشت گیاه به صورت مختلط :
درختان برگ ریز در زمستان مرده به نظر می رسند ، درختان همیشه سبز هم غم انگیز ودر فصول مختلف فاقد تنوع هستند . بنابراین بهتر است با کاشت مخروطی از گیاهان همیشه سبز و برگ ریز نکات منفی هر یک را پوشاند و امکانات مختلف با تنوع بسیار زیاد بوجود آورد .
نکته : بهتر است گیاهان همیشه سبز به صورت گروهی کاشته شوند تا در زمان زمستان به شکل نقطه کانونی به نظر آیند نه صورت نقطه ایی پراکنده .

گیاهان به عنوان شاخص های محیط زیست :
همیشه با مشاهده گیاهان می تواند به حاصلخیزی خاک زهکشی ، فرسایش و غیره پی برد .

گیاهان را از لحاظ کاربرد به چهار دسته تقسیم می کنند :

١ - کاربرد گیاهان در معماری :
با گیاهان به صورت انفرادی یا جمعی می توان دیوار و کف پوش به ارتفاعات و تراکم های مختلف ایجاد کرد .

الف ) عناصر معماری :
همان طور که یک معمار از چوب و فرآورده های آن سنگ ، آجر ، سیمان و غیره برای ایجاد حفاظ از سرما و گرما استفاده می کند و مسیرهای حرکت ایجاد می کند . طراح فضای سبز نیز با استفاده از گیاهان حفاظی مناسب ایجاد می کند و به کمک گیاهان دید را هدایت می کند به طوری که مکانی تا پسند را پوشش می دهند ، همچنین جهت حرکت انسان و حیوان را نیز کنترل می کند .
مثلاً گیاهی که ارتفاع آنها از یک متر کوتاهتر است بیشتر تأثیر روانی و فیزیکی دارد . برای افراد بالغ دید را محدود نمی کند در حالی که کشت توده گیاهی متراکم از دو متر به بالا حرکت وضعی و دامنه دید را کنترل می کند . این گیاهان طی ٣ تا ٥ سال شاخه هایی می دهند که در هم فرو رفته و حرکت عابرین پیاده را کنترل می کند .

ب ) تقسیم فضا :
از گیاهان می توان به عنوان پرچین برای جدا کردن دو قطعه زمین و همچنین برای تقسیم فضا بزرگ در پارک ها استفاده کرد . توده های گیاهی که در حاشیه پیاده روها کاشته می شود مانند شمشاد ترون حرکت عابرین پیاده را کنترل و به طرف مقصدی هدایت می کند . گیاهانی که در اطراف پارک ها کاشته می شوند ماشین ها را مخفی کرده و در روزهای تابستان سایبان مناسبی برای سایر وسایل نقلیه و عابرین پیاده می باشند که خنکی لازم را ایجاد می کند .
ج ) ایجاد حفاظ یا آلاچیق :
اگر طراح از گیاهان به عنوان حفاظ استفاده کند باید از ایجاد یکنواختی بپرهیزد و در رنگ ، فرم ، تنوع ایجاد کند تا زیبایی نیز به منطقه افزوده شود . با استفاده از درختان و درختچه هایی که شاخه و برگی انبوه دارند می توان دیواری سبز ایجاد کرد که اگر حفاظ در تمام طول سال مورد نیاز باشد باید از گیاهان همیشه سبز دائمی استفاده کرد . در فضاهای کوچک مانند حیاط های منازل مسکونی ایجاد تنوع بیش از فضاهای بزرگ اهمیت دارند . گیاهان کوتاه در کنترل دید فقط فضا را تقسیم می کنند اما گیاهان بلند فضایی کاملاً خصوصی ایجاد می کنند .
نکته : میزان محافظت ایجاد شده به ارتفاع درخت یا درختچه به سطح دید بستگی دارد .
د ) ایجاد و کنترل محوطه خصوصی
اگر پرچین های ساختمانی برای ایجاد فضای خصوصی به کار می رود پرچین های گیاهی علاوه بر اینکه این خاصیت را دارد لطافت و زیبایی بیشتری نیز به محیط می دهد و تنوع زیادی از نظر رنگ بو و غیره ایجاد می کند . تراکم و ضخامت و ارتفاع این پرچین را می توان از طریق انتخاب گیاه یا هرس دقیق مشخص کرد . از گیاهان می توان برای پوشاندن مناظر ناپسند ، ساختمانها ، پارکینگ ها ، محل احتیاج زباله ها استفاده کرد بر عکس اگر سطح خیابان پائین از منزل باشد برای ایجاد و حفاظ نیاز به کشت درختان بلند نیست .
از گیاهان برای هدایت دید ناظر به صحنه های مختلف طبیعی نیز استفاده می شود . برای این منظور گیاهان را طوری قرار می دهند که صحنه مورد نظر کم کم آشکار شود تا تنوع بیشتری ایجاد شود و یکنواختی صحنه جلوگیری شود یا اینکه منظره فوق را احاطه کرده و فقط بخش های خاص از منظره نمایش داده شود که چنین بخش هایی را از یک منظره وستا می گویند .

١ - کنترل و فرسایش و تثبیت خاک
٢ - کنترل صدا
٢ - کاربرد مهندسی گیاهان : ٣ - کنترل آلودگی
٤ - کنترل ترافیک
٥ - کنترل انعکاس و نورهای متراکم
با استفاده از مهندسی گیاهان مشکلاتی از جمله آلودگی هوا ، صدا ، حفظ و تثبیت خاک ، ترافیک ، بهداشت و پاکیزگی قابل حل است . برای مثال در گذشته گیاهان در بزرگراه ها فقط به منظور زیبایی کاشته می شوند اما امروزه تأکید بر حل مشکلات مهندسی مانند صدا ، انعکاس نور و ایجاد مانع و غیره است و زیبایی در درجه دوم قرار دارد .
بخش هایی از گیاهان که خصوصیاتی خاص برای برطرف کردن مشکلات مهندسی محیط دارند :
١ - برگ های گوشتی : خفیف کردن صدا
٢ - شاخه های تیغ دار : مانع عبور عابرین
٣ - ریشه های افشان و سطحی : نگهداری خاک
٤ - برگ های کرک دار : نگهداری ذرا معلق در هوا
٥ - روزنه های برگ : تبادل گازها
٦ - برگ ها به طور کلی : مانع عبور گرد و خاک به صدا و نور
٧ - برگ ها و شاخه ها : جلوگیری از ریزش رطوبت و قطرات باران و کاهش شدت بارها از حمله بادهای شنی
٨ - برگ ها متراکم : مانع تابش نور
٩ - برگ ها و شکوفه ها : ایجاد عطر دلپذیر
١٠ -برگ ها با تراکم کم : فیلتر نوری
الف ) کنترل فرسایش و تثبیت خاک :
منظور از فرسایش شسته شدن یا از دست رفتن خاک های رویی ( ٢٠ تا ٣٠ cm اولیه خاک ) توسط باد و آب است که معمولاً در اثر فقدان یا کمبود پوشش گیاهی صورت می گیرد .

ادامه دارد...