طراحی فضای سبز - قسمت نهم

عوامل موثر بر شدت فرسایش :
١ - شدت باد ٢- میزان و شدت آبهای جاری ٣- شرایط اقلیمی ٤- خواص خاک ٥- طول و زاویه شیب در آن منطقه

فرسایش بادی :
وقتی خاک های خشک و عاری از پوشش گیاهی در معرض باد قرار می گیرند ذرات خاک از جای خود بلند شده و در مکان نامطلوب قرار می گیرند و دید بیننده را نیز می کاهد .
عوامل بادی یا اقلیمی موثر در شدت فرسایش :
١ - مدت زمان وزش
٢ - شدت باد

عوامل خاکی موثر در شدت فرسایش :
١ - ثبات لایه خاک ٢- اندازه ذرات خاک ٣- وزن خاک ٤- میزان رطوبت خاک
مثلاً اگر لایه روی خاک ثبات نداشته باشد اندازه ذرات کوچک باشد میزان رطوبت کم باشد و وزن خاک سبک باشد فرسایش شدید پیدا می کند .

چهاربخش گیاه که مانع فرسایش باد می شود :
١ - برگ های متراکم : مانع فرش باد با کاهش شدت باد
٢ - شاخه های متراکم : کاهش شدت باد و مانع وزش
٣ - چند تنه بودن درختچه ها و داشتن پوسته های زبر : کاهش شدت باد در هنگام وزش باد با عبور از لابه لای آنها
٤ - ریشه های افشان و نزدیک به سطح خاک : چسباندن ذرات خاک به هم
نکته : دامنه حفاظ بادشکن ها به اندازه دو برابر ارتفاع گیاهان و ٨ برابر عرض پوشش گیاهی است .
برای مثال : در شهرهای جنوبی و حاشیه کویر که فرسایش بادی بسیار زیاد است می توان از درختان بادشکن استفاده کرد در کرمان از درختچه تاغ به منظور جلوگیری از فرسایش بادی استفاده می شود .


نکته مهم : بهترین گیاهان برای جلوگیری از فرسایش خاک توسط باد پوشش های گیاهی کوتاه ، پرشاخه و برگ یا ریشه افشان و سطحی می باشد .

فرسایش آبی :

آب مهم ترین عامل فرسایش خاک است و به دو طریق باعث فرسایش می شود :
١ - جدا شدن ذرات خاک از توده اصلی خاک ٢- انتقال ذرات به وسیله آب جاری .

چهار عامل اساسی برای جلوگیری از فرسایش آبی وجود دارد :
١ - جلوگیری از برخورد قطرات باران به سطح خاک ( برگ و شاخه های گیاهان مانع برخورد مستقیم قطرات باران و سطح رویی خاک می شود ) .
٢ - جلوگیری از تراکم و جریان آب در یک مسیر باد یک و در امتداد شیب ( گیاهان پوششی از تراکم آب در سطح خاک و جاری شدن آن در یک مسیر جلوگیری می کند . )
٣ - کاهش سرعت آب در امتداد شیب ( شاخه و برگ متراکم گیاهان به خصوص گیاهان پوششی مانع جریان سریع آب جاری می شود )
٤ - نفوذ حداکثر آب به درون خاک ( برگ ها و سایر بخش های خشک گیاهی پس از پوسیده شدن باعث افزایش مواد آلی خاک شده بافت خاک را سبک می کند و در نتیجه نفوذ پذیری خاک را افزایش می دهند . )
نکته : سدر تالاب و لاریکس تنها سوزن برگ هایی هستند که در کل سال برگ ندارند و برعکس شمشاد پهن برگی است که همیشه سبز است .

در هر مسئله مربوط به صدا سه عامل اهمیت دارد :
١ - صدا ٢- مسیر انتقال ٣- دریافت کننده

کاهش صدا :
صداها معمولاً قبل از اینکه به گوش شنوده برسد . کاهش می یابد که دوگونه است : کاهش طبیعی یعنی اگر منبع صدا دور باشد به طور طبیعی از شدت آن کاسته می شود .
٢ - کاهش ناشی از تعبیه موانع یا عواملی که بین منبع صدا و شنوده قرار می گیرد . مثل : باد درجه حرارت ( شرایط اقلیمی و یا اجسامی که بین منبع صدا و شنوده قرار می گیرند و صدا را جذب کرده یا منعکس کرده یا شکسته و در کاهش شدت صوت موثر است . 

میزان تأثیر گیاهان بر کنترل صوت :
١ - صدا : منبع ، نوع و شدت صدا
٢ - گیاهان : نوع گیاه ، ارتفاع ، تراکم ، محل قرارگیری
٣ - عوامل اقلیمی : شامل جهت وزش باد ، شدت باد ، درجه حرارت و رطوبت هوا

موانع گیاهی :
١ - ماشین جمع آوری زباله ← پرچینی از سوزنی برگان
٢ - ماشین چمن زن موتوری ← پرچینی از درختان خزان پذیر و سوزنی برگان
٣ - زمین بازی کودکان ← پرچینی از درختچه های خزان پذیر و سوزنی برگان
بنابر مطالعات انجام شده هر ٣٣ متر عرض پوشیده از گیاه dcb ٧ صدا را کاهش می دهد و همچنین یک پرچین سوزنی برگ به عرض یک متر dcb ٤ فرکانس صدا را کاهش می دهد که برای این منظور گیاهانی با بافت باز ، خیلی بهتر از گیاهانی با بافت متراکم صدا را کاهش می دهند به خصوص که اگر چند ردیف از این گیاهان کاشته شوند .
امواج صدا بر سطوح سخت مثل آسفالت ، سیمان و موزاییک شدت پیدا کرده اما در اثر برخورد بر روی سطوح نرم مثل چمن یا هر پوشش گیاهی دیگر کاهش می یابد . بنابراین در اماکن پر و سر و صدا یکی از روش های کاهش صدا درخت کاری می باشد و یا همان طوری که جدیداً مشاهده می شود در اتوبان های بزرگ و در کنار همه ورودی ها و خروجی ها از پوشش گیاهی مثل چمن استفاده می شود .

٣ - کنترل آلودگی هوا :
مهم ترین منبع طبیعی برای تمیز کردن و فیلتر کردن هوا ، گیاهان می باشد . همچنین گیاهان در کاهش درجه حرارت و نیز کنترل رطوبت دخالت دارند . کاربرد اصلی فضای سبز در شهرها ، کنترل آلودگی هواست . گیاهان از طریق بخش اکسیژن اضافی به اتمسفر ( اکسیژنه کردن ) و رقیق کردن هوا در کنترل آلودگی موثرند . نسبت حداقل آلودگی برای انسان برابر است با یک قسمت آلوده به ٣٠٠٠ قسمت هوای پاکیزه ( ٣٠٠٠:١ ) که در طول اتوبانها و جاده ها این نسبت به صورت ١ به ١٠٠ کاهش می یابد . کاشت گیاهان باعث جذب سرب ، مواد رادیو اکتیو و غیره می شود . انبوه کاری درختان ( کاشت گیاهان به صورت متراکم و با فاصله کم ) باعث ایجاد مشکل در تنفس درختان شده که این عامل جذب آلودگی را کاهش می دهد .

نکته : پهن برگها موقعی که برگ دارند در جذب آلودگی کارآمدتر از سوزنی برگان هستند ولی چون سوزنی برگان در تمام طول سال برگ دارند در جذب موثرند .
منظور از رقیق کردن آلودگی هوا این است که گیاهان با مخلوط کردن هوای تمیز با هوای آلوده از سنگینی آن می کاهند . درست مثل دستگاه های تهویه که هوای تازه را با فشار بر فضایی که هوای سنگین دارد وارد می کند . گیاهان نیز هوای پر اکسیژن را به بخش های اطراف خود وارد کرده و به این ترتیب هوا را رقیق تر می کند . یک هکتار فضای سبز تا kg ٢٠٠ اکسیژن تولید می کند .
برگ های کُرک دار ، شاخه ها ، پوسته زبر تنه های درختان ناخالصی های مثل گرد و غبار ، گرده گیاهان ، دود ، بخار و بوهای نامطبوع را جذب می کنند . که بعداً این مواد توسط باران شسته می شود . که هر چقدر برگ درخت کرک دارد و زبرتر باشد آلودگی بیشتری جذب می کند .

مثال :
جذب فلوئور کارخانه آلومینیوم سازی درختان زبان گنجشک ، گل سرخ ، یونجه ، پنبه ، گوجه فرنگی
جذب مواد رادیواکتیو کارخانه های اتمی سوزنی برگان
جذب سرب : درخت نارون

در تحقیقات انجام شده مقدار ذرات معلق در یک خیابان پر درخت حدود ٣٠٠٠ و در همان محدوده در یک خیابان بدون درخت در حدود ١٠٠٠٠ تا ١٢٠٠٠ می باشد .
گیاهان از طریق تعرق مقدار زیادی رطوبت را وارد محیط می کنند همچنین گیاهان در حال رشد مقدار زیادی آب به محیط می افزایند برای مثال : درخت آلش در یک روز تابستانی در هوای آزاد به تنهایی ٢٨٠ الی Lit ٤٠٠ آب از خود آزاد می کند . این آب قطره قطره از برگها به محیط وارد شده و هوا را پاکیزه می سازد . همچنین رطوبت موجود در اطراف گیاهان آلودگی ناشی از وزش باد را می کاهد .

٤ - کنترل ترافیک یا کنترل عبور و مرور :
اگر حرکت در صورتی که انتخابی باشد عابرین از هر کجا که بخواهند عبور می کنند و به محیط زیست آسیب می زنند بنابراین طراح باید مسیر حرکت پیاده روها اما ماشین ها و حیوانات را مشخص کند . استفاده از پرچین های ساختمانی مثل : طناب و سیم به زیبایی محیط لطمه می زنند لذا استفاده از پرچین های گیاهی توصیه می شود که قبل از استفاده طراح باید موارد زیر را در نظر بگیرد :

١ - خصوصیات انواع گوناگون گیاهان :
خصوصیات خاص برخی از گیاهان آنان را برای کنترل ترافیک مناسب تر می کنند که این خصوصیات بر حسب ساقه یا تنه دار بودن شاخه های لطیف یا نازک یا خشن و خشبی ( نیمه چوبی ) و تراکم آنها درجه بندی می شود .

٢ - ارتفاع گیاه :
ارتفاع نهایی گیاهان یکی دیگر از عوامل طبقه بندی است . گیاهان کوتاه تر بیشتر تأثیر روانی دارند و هر چه ارتفاع افزایش یا بد حصار مطمئن و مستحکم تری ایجاد می کند .

٣ - فاصله و تراکم کشت گیاهان :
فاصله کاشت گیاه از این لحاظ هم است که حتی اگر گیاهی بلند را با فاصله زیاد کشت کنیم باز افراد به راحتی از بین آنها عبور می کنند .

٤ - عرض بخش کشت شده مورد نیاز :
تاج برخی از درختان به اندازه کافی پهنا داشته و کشت یک ردیف از آنها کافی است . اما در برخی از درختان لازم است چند ردیف کاشته شود تا پهنا و عرض مورد نظر را ایجاد کند .

٥ - کنترل انعکاس و نورهای مزاحم :
انسان مدرن در جهان نورانی زندگی می کند . مصالح ساختمانی صیقل خورده در شهرهای امروزی نور طبیعی را تشدید می کند .
باعث بروز ناراحتی دید و خستگی چشم می شود . در شب نیز چراغ های خیابان ، چراغ های راهنمایی و اتومبیل ها ابجاد نور مزاحم می کنند . المانهای معماری برای حل این مشکل استفاده می شود مانند سایبان های برزنتی ، آلومینیومی ، پلاستیکی و حتی چوبی که در تعدیل نور خورشید موثرتر است ولی گیاهان نیز می تواند مانع تابش نور خورشید شده یا از شدت آن بکاهد . المانهای معماری لطافت نداشته ، انعطاف پذیری نیستند و اکثراً قیمت بالایی دارند ولی گیاهان هم مشکل نوری را حل می کنند و هم به زیبایی محیط می افزایند .

عوامل موثر در میزان نورگیری گیاهان :
١ - ارتفاع
٢ - تراکم
٣ - محل کاشت گیاهان

نورها به دو دسته تقسیم می شوند :
١ - تشعشع اولیه ٢- نورهای منعکس شده

تشعشع اولیه :
وقتی که نور از یک منبع نوری قوی بطور مستقیم مشاهده شود آنرا تشعشع اولیه می نامند .


تشعشع اولیه از سه عامل تشکیل شده اند :
١ - منبع نور قوی
٢ - موانع موجود در اتمسفر مثل گرد و غبار و رطوبت
٣ - مشاهده کننده ایی که نور باعث آزار آن شده

تشعشعات نور به صورت مستقیم حرکت کرده ولی توسط موانع اتمسفری ( رطوبت و گردو غبار ) شکسته شده و پخش می گردد .
نکته : منبع نور قوی در روز خورشید است ولی در تاریکی شب چراغ ساختمانها اتومبیل ها و چراغ های اعلانات می باشد .

نورمنعکس شده :
چهار عامل تشکیل دهنده در نور منعکس شده عبارتند از :
١ - منبع نور قوی
٢ - موانع اتمسفری
٣ - جسم منعکس کننده
٤ - شخص ناظر

عناصر یا المانهای دیگری که دخالت دارند عبارتند از :
١ - صاف بودن سطحی که نور بر آن می تابد
٢ - زاویه تابش
٣ - میزان نوری که از منبع می آید
٤ - درجه حرارت و شرایط فصلی


نور انعکاسی از نتیجه تابش نور زننده به سطحی صاف و انعکاس از آن صورت می گیرد که برای جلوگیری از این نور می توان به دو طریق اقدام کرد :
١ - کاشت گیاه در محلی که باعث شود نور به سطح صاف برخورد نکند و به گیاه برخورد کند .
٢ - کاشت گیاه به گونه ای که مانع تابش نور از سطح انعکاسی به چشم ناظر یا مکان مورد نظر شود . گاهی اوقات مشکل می توان مانع تابش نور به سطحی صاف مانند سطح وسیعی از آب شد .
نکته : گیاهانی که بخش های معطر دارند باعث تعدیل بوهای نامطبوع در محیط مثل : برگ بو ، اکالیپتوس ، پیچ امین الدوله ، پیچ گلیسین .

ادامه دارد....