طراحی فضای سبز - قسمت دهم

  کنترل شرایط اقلیمی :
١ - کنترل نور
٢ - کنترل درجه حرارت یا دما
٣ - کنترل باد
٤ - کنترل باران

کنترل نور خورشید :
اشعه خورشید به تاج درختان برخورد کرده و مقدار کمی از آن جذب و بیشتر آن منعکس می شود در نتیجه حرارت بسیار کمی به بخش زیر تاج درختان منتقل می شود . بنابراین درجه حرارت بالای تاج درختان گاهی تا ٢٥ درجه گرمتر از زیر درختان است و برعکس در شب حرارت در زیر تاج درختان محفوظ مانده و دمای این محیط بیشتر از فضای بدون پوشش گیاهی اطراف خواهد بود .
نکته : موثرترین خاصیت گیاهان در روزهای گرم و آفتابی ایجاد سایه ایجاد شده را می توان کنترل نمود با انواع گیاهانی که به کار می بریم اگر سایبان واقعی مورد نظر است از درختانی که تاج بزرگ و انبوه دارند استفاده می شود . مثل : شاه بلوط و اگر مقدار کمی سایه لازم است از گیاهانی با تاجی بازو نه چندان بزرگ استفاده می کنیم مثل : اقاقیا . در جایی که آفتاب زمستانی و سایبان تابستانی لازم است توصیه می شود که از گیاهان خزان پذیر استفاده کرد .

کنترل باد :
جریان های باد بر میزان تحمل درجه حرارت و رطوبت محیط زیست انسان تأثیر مستقیم دارد . نسیمی ملایم در روزهای گرم و مرطوب تابستانی لذت بخش است . ولی بادهای شدید و دائمی محیط فضای نامطلوب ایجاد می کند . طراحان می توانند از گیاهان برای جلوگیری ، هدایت و تشدید باد استفاده کرده و اقلیم نامناسب را تعدیل کنند .

گیاهان باد شکن :
میزان کاهش و تغییر جهت باد به ارتفاع ، تراکم و پهنای گیاهان کشت شده بستگی دارد ولی ارتفاع گیاهان مهم ترین عامل می باشد . معمولاً یک ردیف درخت برای جلوگیری از وزش باد زیاد موثر نبوده و تراکم مورد نیاز را تأمین نمی کند . در عقب باد شکن افزایش یافته و در مسافتی مساوی با ٥٠ برابر ارتفاع باد شکن حفاظ بسیار مختصر و نا چیز بدست می آید .

نکته مهم : کشت باد شکن ٧٥ تا ٨٥ درصد سرعت باد را کاهش می دهد .
از گیاهان برای هدایت وزش باد نیز می توان استفاده کرد بدین معنی که جریان هوا را به سوی منطقه مورد نظر هدایت کرد . چون جهت و شدت وزش باد در فصول مختلف سال تغییر می کند موانع گیاهی را می توان طوری برگزید که به عنوان باد شکن در زمستان و به عنوان هادی جریان در تابستان مورد نظر باشد . از درختچه ها نیز می توان به همین منظور استفاده کرد . در زمان انتخاب گیاهان باد شکن تنوع در رنگ ، ترکیب و فرم گیاه نباید فراموش شود و اگر نیاز به حفاظ زمستانی است باید گیاهان دائمی بکاریم .

کاربرد گیاهان در زیبایی یا طراحی فضای سبز :
در طراحی یک باغ جدید و یا تعویض فرم یا تجدید یک باغ قدیمی اولین هدف برقراری یک چهارچوب گیاهی دائمی است که در فصول مختلف پا برجا بوده و به تغییر رنگ در فصل های مختلف بستگی نداشته باشد گیاهان به دسته های مختلف عملی مثل : پرچین ، کف پوش ، سایبان تقسیم می شود . از این دسته گیاهان طراحان فرم مورد نیاز خود را در هر باغ خاص انتخاب می کنند . گیاهانی مورد توجه هستند که در تمام مدت سال و در تمام فصول

سال جالب توجه بوده و تطبیق کامل با شرایط اقلیمی ، نوع خاک و غیره داشته باشد . گیاهان حساس و ظریف نقش چهارچوب ثانوی را ایفا می کنند تا خشک شدن و از بین رفتن آنها چهارچوب گیاهی اصلی باغ را تغییر ندهد . بهتر است گیاهانی با فرم ، ترکیب و رنگ های هماهنگ با هم و هماهنگ با سایر اجزای باغ انتخاب شود .

تاریخچه و سبک های پردیس سازی در ایران :
منوچهر اولین پادشاهی بود که تخم گلها و میوه ها را از کوهستان آورده و در باغها به کشت آن اقدام نمود . ( اولین کشاورز کوروش بود ) گیاهان بخصوص درخت نزد ایرانیان نماد طروات ، آرامش و زیبایی است و به دستور بسیاری از فرمانروایان داخل قصرها را با گل و درختان تزئین می کردند در آئین ایرانیان آب مانند گیاه از عناصر مقدس و مورد پرستش بوده است و در زمان زرتشتیها ایزدیار فرشته خاصی به نام آناهیتا را یا ناهید را برای نگهداری و حفظ آب داشته است . پرستش یک عنصر مقدس معمولاً نشانه نیاز انسان به آن عنصر بوده است . وجود واژه های آبادانی ، آبرو ، شاداب ، مرداب و غیره نشان دهنده اهمیت آب در زندگی مادی و آب نما در باغهای ایرانی اهمیت به سزایی دارد . غالباً حوض و استخر در یکی از محورهای اصلی باغ ایجاد می شود به طوری که طول حوض یا استخر در امتداد طول منزل یا باغ باشد . همچنین در استخرهای ایران فواره زیاد کار می گذاشتند و ایرانیان در این زمینه بسیار پیشرفته بودند . درختان باغ با توجه به اقلیم منطقه مورد استفاده قرار می گرفت . بطوریکه در گیلان و مازندران از گیاهان مرطوب پسند و در جنوب ایران از گیاهان صحرائی و گرمسیری استفاده می شود . به طور کلی سرو شیراز ، بید ، بادام گل ، کاجو ، گل سرخ از مهمترین گیاهان باغهای سنتی ایران است .
آریاییها معتقد بودند که دنیا از چهار قسمت خشکی به وجود آمده که در وسط این چهار قسمت دریایی وجود دارد بر اساس این عقیده باغهای فراوانی احداث شد . که به چهار قسمت خشکی تقسیم شده بودند که در این مناطق درختان میوه کشت می شد و در وسط آنها آب نما یا آبگیر وجود داشت از این آبگیرها چهار نهر یا جوی روان بوده که برای آبیاری و آبرسانی استفاده می شد . این طرح باغ از زمان ساسانیان یعنی از سال ٢٣٤ تا ٢٤١ بعد از میلاد مسیح به صورت نمونه طرحهای باغ ایران در آمد و نام چهار باغ به آن اتلاق شد . تحول در باغهای ایرانی عبارتند از : ١- باغهای تیموری ٢- باغهای صفوی یا شاه عباسی ٣- باغهای قاجاری ٤ - باغهای شیراز ٥- باغ تبریز ٦- باغ فین کاشان ٧- باغ شازده ( ماهان کرمان ) ٨- باغ گلشن

١ - باغ های تیموری :
تیمور یکی از فاتحان بزرگ جهان بود که سمرقند را پایتخت خود قرار داد و در آنجه حلقه ای از باغهای سلطنتی احداث کرد مانند : باغ شمال ، باغ ارم ، باغ بهشت ، باغ چنار، باغ دلگشا . به طور کلی باغهای تیموری بسیار وسیع با دیوارهای بلند محصور بودند که در وسط هر دیوار سردرهای بلند مزین به کاشیکارهای آبی و طلایی احداث می گردید . در گوشه دیوارها کاخ های سه طبقه با کاشی های رنگی بنا می کردند . در مرکز باغ تپه ای بسیار مرتفع با سنگ و خاک می ساختند بر فراز این تپه ها فضای مسطحی بود که با دیوارهای چوبی محصور می شد در داخل این حصار هم چندین باغ زیبا بنا میکردند و در وسط این باغها ، کاخهای با شکوهی با دیوارهای کاشی کار شده رنگارنگ می ساختند . فضای باغهای تیموری با تناسب زیادی طراحی می شد مثل باغهای فرانسه و ایتالیا که در اغلب آنها خیابانها ، باغهای مستطیلی شکل و جنگلهای کوچک به اشکال گوناگون احداث می شد .

٢ - باغ های صفویه ( شاه عباسی ) :
رشته های طراحی و معماری در دوره صفوی خیلی پیشرفت نمود ولی از نظر کلی متأثر از سبک تیموری بوده یعنی در این باغها همیشه باغی به نام تپه وجود داشت . که بالا تر از سایر کاخها احداث می شد . خیابان کشی و ایجاد معابر عمومی به طور منظم و صحیح از ویژگی های دیگر باغ های صفوی بود در این دوران برای اولین بار در تاریخ ایرانی فضای باغ یا فضای خارج را با فضای داخل مربوط ساختند باغ معروف چهل ستون به این سبک طراحی شده است . باغ هایی که درشمال ایران به دستور شاه عباس احداث شدند تحت تأثیر همان سبک چهار باغ اصلی بودند .

٣ - باغ های قاجاری :
در دوران قاجار برای اولین بار سبک اروپایی در باغهای ایران نفوذ کرد. باغ ( دوشان تپه ) که در زمان ناصرالدین شاه احداث شده اولین باغی است که با اقتباس از سبک اروپایی و ایرانی ساخته شده استفاده از آهن در ساختمانهای قصر و شبکه های آهنی تفکیک کننده باغ برای اولین بار در ایران در دوران قاجار متداول گردید .
باغ عشرت آباد و باغ صاحب قرانیه که به سبک روسی طراحی شده است .

٤ - باغ های شیراز :
شهر شیراز دارای باغ های عمودی زیادی است . در این باغ ها استخرهای بزرگ و تنومند ترین درختان جهان وجود دارد درختانی از قبیل : سرو، چنار، کاج و غیره . معروفترین باغهای شیراز عبارتند از : باغ ارم و باغ تخت

تاریخچه هنر باغ سازی :
١ - توسعه باغ های کهن که عبارتند از : بابل ، یونان و امپراطوری رم
قدیمی ترین شواهد باغ سازی از ٢٢٠٠ سال قبل از میلاد مسیح در مصر بدست امده در ان زمان نیز مصریان درختان مثمر ( میوه دهنده ) و درختان زینتی را با هم به کار می بردند . باغهای محصور نیز از همین زمان متداول شد تا محیطی مخصوص برای ساکنان آن به وجود آورد . این باغها برای پیشوایان مذهبی و در اطراف معابد احداث می شد .

باغ بابل :
این باغ یکی از عجایب هفت گانه جهان به شمار می رود . که این باغ تراس بندی شده است که طبقات و تراس های مختلف آن توسط پلکانی عظیم به هم مربوط می شود . این باغ نه به خاطر زیبایی بلکه پیچیدگی ساختمان و نحوه آبیاری و نحوه درختان آن حائز اهمیت است . که امروزه از بین رفته است این باغ به باغ معلق نیز معروف است .

٢ - توسعه باغ سازی در قرون وسطی : شامل اروپا و باغهای اسلامی اسپانیا
در قرون وسطی هنر باغبانی و باغ سازی نیز مانند بیشتر هنرهای دیگر افول نموده در این دوران به دیرها ( معبد ) توجه نمی شد در نتیجه هنر باغ سازی فراموش شد ولی پس از مدتها که مردم به مذهب رو می آوردند دیرها دوباره رونق گرفت و در نتیجه باغبانی مورد توجه قرار گرفت . در قصرها نیز باغچه های کوچکی احداث شد که از این مناطق قصر برای پذیرائی خانمها استفاده می شد و در بسترهای کاشت گل کاری می کردند از درختان یا درختچه های هرس شده استفاده می کردند و دیوارها را نیز از رزهای رونده می پوشانند که این سبک مخصوص این دوران بود .

٣ - توسعه باغ سازی در زمان رنسانس یا عصر طلایی :
عصر طلایی رسمی و مذهبی
آزاد و طبیعی

باغبانی و باغ سازی مثل سایر هنرها در دوران رنسانس به اوج خود رسید . در این دوران نه تنها سبک های کهن و کلاسی رمی و یونانی دوباره زنده شد بلکه سبک های خاص پردیس سازی ( باغ ) که تأثیر زیاد بر طراحی باغهای امروزی جهان گذاشته است . نیز آشکار شد و تکامل باغهای مدرن و امروزی جهان از این دوران آغاز گردید .

الف ) ایتالیا :
در ایتالیا اغلب باغها را در سراشیبی بنا می کردند تا تسلط کامل بر مناظر اطراف داشته باشند در این زمان فاصله ، مقایس و پرسکپتیر اهمیت خاص یافت و قسمت های تزئینی و باغچه های گل کاری شده فقط به اطراف مقبرها اختصاص داشته فرم اغلب باغچه های ایتالیا به صورت پلکانی بوده است .

ب ) در اوایل قرن ١٦ میلادی عناصر یا المان های سبک باغ سازی از ایتالیا به فرانسه برده شد با پیشرفت دوره رنسانس در فرانسه ، فرانسویان سبک خاصی برای تزئین باغهای خود یافتند بدین صورت که بر سطح افقی عظیم با اشکال هندسی بسیار پیچیده گل کاری و چمن کاری کرده و راه های شنی ایجاد می کردند بنابراین باغ های فرانسوی اگر از بلندی دیده می شوند با شکوهتر و عظیم تر به نظر می رسد . این باغها را پارتر می نامیدند . از خواص مشترک باغهای فرانسوی (کوچک یا بزرگ در نظم و ترتیب آنها بود بدین صورت که باغ های وسیع را به قسمت های کوچک تر تقسیم کرده و این قسمت ها رابه یک دیگر مربوط می ساختند.

ادامه دارد