زمین را دریابیم

رضا فضل اله نژاد

«زباله» و «پسماند» یکی از کلیدواژه‌هایی است که مدیریت شهری با آن سر و کار دارد. اگرچه ما در سطح یک واژه با مفهوم پسماند روبه‌رو هستیم اما تصور انباشت چند روزه‌ی پسماند در سطح شهر می‌تواند اذهان را به سمت یک کابوس سوق دهد؛ کابوس شهری با بوی تعفن، شهری با شیرابه‌های بدبویی که می‌تواند انواع آلودگی را در فضا منتشر کند، شهری که حیوانات موذی را به یک میهمانی رویایی فرا می‌خواند، شهری که قدم زدن در آن میسر نخواهد بود مگر با انواع پیشرفته‌ی ماسک!

آیا تا به‌حال از خودمان پرسیده‌ایم که در این شهر بزرگ، روزانه چه‌قدر زباله یا پسماند تولید می‌شود؟ به این موضوع فکر کرده‌ایم که نقش ما در تولید انواع زباله چیست؟ نگران شده‌ایم که بدانیم زباله‌ها به کجا می‌روند و با آنها چه می‌کنند؟ مراقب بوده‌ایم که زباله‌ی کمتری تولید کنیم؟ توجه‌ کرده‌ایم که چه کسی یا ارگانی «مسئولیت» زباله‌ای را که «ما» تولید کرده‌ایم بر عهده دارد؟ از میزان هزینه‌ی حمل و دفع زباله اطلاعی داریم؟

متاسفانه «مسأله زباله» در حال تبدیل به یک معضل جهانی است و بشر، بی‌توجه از کنار این ماجرا می‌گذرد. در این میان وضعیت ما، به عنوان شهروندان کشوری در حال توسعه، کمی بدتر است. جنبه‌های دل‌فریب مصرف‌گرایی موجب شده تا ما زباله‌ی بیشتری تولید کنیم. بسیاری از شهرهای توسعه‌یافته کشورهای جهان با احداث کارخانه‌های کوچک و محلی در نواحی شهرهای بزرگ تلاش می‌کنند تا پسماند محلات را در همان مبدأ تولید ساماندهی کرده و آن‌را تبدیل به انرژی کنند اما ما هنوز در تفکیک زباله در مبدأ در مانده‌ایم. برخلاف کشورهای دیگر، و به تقلید از فرهنگ نامأنوس غرب، در پی ایجاد تشکل‌ها و انجمن‌های دفاع از حیواناتیم اما دلمان به حال زمین، کمتر می‌سوزد؛ زمینی که بیشترین آسیب از فرآیند تولید زباله و پسماند متوجه آن است و اتفاقا این همان زمینی است که بشر، گزینه‌ی دیگری به جز آن برای زیستن ندارد.

متاسفانه در ایران زباله‌ها یا در خاک دفن شده یا سوزانده می‌شوند و گاهی نیز در وضعیتی تأسف‌بار در طبیعت رها می‌شوند. محیط زیست قربانی اصلی این روش‌های نادرست دفع زباله است. روش‌هایی که عموما فرسایش خاک، آلودگی هوا، زشت شدن مناظر طبیعی و همین طور نامناسب کردن محیط برای حیات وحش را در پی دارند.

در کشور ما آن‌چه در چرخه تولید تا دفع پسماند مغفول واقع شده موضوع بازیافت است. در واقع مثل بیشتر موضوعات دیگر، ما نزدیک‌ترین راه‌کار که همان دفع پسماند است را انتخاب کرده‌ایم و از بازیافت غافل شده‌ایم. باید توجه داشت که بازیافت زباله‌ها سه فایده مهم برای محیط زیست دارد؛ ما به کمک بازیافت زباله در مصرف منابع طبیعی صرفه‌جویی کرده‌ایم زیرا به‌جای استفاده از مواد خام برای تولید محصولات نو، از مواد بازیافتی استفاده می‌کنیم. از دیگر فواید بازیافت، صرفه‌جویی در مصرف انرژی است. البته برای بازیافت مواد زاید هم نیاز به مقداری انرژی است اما انرژی لازم برای بازیافت زباله خیلی کمتر از انرژی مورد نیاز برای تولید محصولات جدید از مواد خام است. برای مثال ساختن آلومینیوم از آلومینیوم بازیافت شده ?? درصد انرژی کمتر از ساختن آن از سنگ معدن نیاز دارد. سومین فایده بازیافت نیاز به فضای کمتر برای دفن زباله‌هاست.

برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای برای مدیریت پسماند یکی از روش‌هایی است که موجب انتقال تجارب می‌شود. از این رو تمام متولیان شهر، به‌ویژه شهرداری‌ها که در خصوص موضوع «پسماند» نقشی محوری بر عهده دارند می‌توانند با برنامه‌ریزی و مطالعه علمی، راه‌کارهای مناسبی را برای بازیافت زباله ارئه کنند تا از این طریق شاهد شهری سالم و آباد باشیم.

فرصت کم است؛ زمین را دریابیم.